ریاحین الشریعة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ذبیح الله محلاتی |
| موضوع | معرفی بانوان دانشمند شیعه |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالکتب الاسلامیه |
| تاریخ نشر | ۱۳۶۹ش |
رَیاحینُ الشَّریعَه در ترجمه بانوان دانشمند شیعه تألیف ذبیح الله محلاتی(۱۳۱۰-۱۴۰۶ق)، کتابی به زبان فارسی است که بیشتر به معرفی بانوان دانشمند شیعه میپردازد. مولف، کتاب را با شرح زندگانی حضرت زهرا(س) آغاز و با مناقبی از او به پایان داده است. وی دو جلد نخست را به زنان نامدار از خاندان اهل بیت(ع) اختصاص داده و در جلدهای بعدی بانوان شیعه را به ترتیب الفبا معرفی کرده است. در جلد پایانی نیز به زنان مشهور و صاحب اثر غیرشیعی، از زمان حضرت آدم تا دوره قاجار پرداخته است.
از ویژگیهای این اثر، توضیح مختصری است که نویسنده در آغاز و پایان هر جلد درباره محتوای آن جلد و جلد بعدی ارائه کرده است. دارالکتب الاسلامیه این کتاب را در ۶ جلد چاپ کرده است.
نویسنده
مولف ریاحین الشریعه، ذبیح الله محلاتی(تولد۱۳۱۰ق) است[۱] که علاوه بر این کتاب آثار دیگری چون کشف الغرور او مفاسد السفور یا وظیفه زنان،[۲] مآثر الکبراء فی تاریخ سامرا،[۳] فرسان الهیجاء و... را از خود برجای گذاشته است.
محلاتی در ۱۴۰۶ق/۱۳۶۴ش درگذشت، پیکر او در صحن امامزاده حمزه ری و در کنار شیخ جعفر خندق آبادی دفن شد.[۴]
محتوا
ذبیح الله محلاتی:
فاطمه (ع) زهراء ثمره شجره نبوت است و حاصل عمر حضرت رسالت است و فرزند مقصود پدر و مادر است و فاطمۀ زهراء (ع) مخصوصا دخترى بود كه غرض اصلى و مقصد كلى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از وى بوجود آمد و فاطمه آن صدف درارى و لآلى عصمت كه سماوات علويه و ارضين سفليه از ايشان استوار و برقرار است مقصد و مقصود و ميوه قلب مسعود رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بود پس معنى ام ابيها آنست كه فاطمه «ع» اصل پيغمبر است و همان فرزنديست كه پيغمبر مىخواست و مقصودش بود با آنچه از نتايج كريمه و فوائد عظيمه كه بر وى از جهت فرزندى مترتب شده و از فضائل نفسانيهاش خواسته پس اُمّ بمعنى مادر نيست در اين مقام بلكه بمعنى قصد و اصل و مقصود و اين معنى با مطابقۀ ارادۀ لغويّين بلكه اهل حديث درست مىآيد. [۵]
موضوع این کتاب در شرح حال بانوان دانشمند شیعه است.[۶] به گفته محلاتی بسیاری از شخصیتهای زن شیعه که در منابع دیگر نیامده است در این کتاب معرفی شدهاند.[۷]
- جلد نخست و نیمی از جلد دوم این کتاب به القاب، کنیهها، ولادت، معجزات، مناقب، سیره و اخلاق و کیفیت شهادت حضرت زهرا(س) میپردازد.[۸] نیمه دوم، جلد به زندگانی حضرت آمنه، خدیجه، ام سلمه، عایشه، دختران پیامبر(زینب، ام کلثوم و رقیه) و فضه خادم آن حضرت اختصاص دارد.[۹]
- جلد سوم این کتاب سه فصل دارد؛ در فصل نخست درباره مادران ائمه به اختصار توضیحاتی داده شده است.[۱۰] نویسنده در فصل دوم زندگی حضرت زینب(س) شامل ولادت کنیهها و القاب، علم، فضایل، وقایع کربلا، خطبهها، سخنرانیها در کوفه و شام و... مطالبی ارائه نموده است[۱۱] و در ادامه این فصل به بررسی شخصیت سایر بانوان کربلا میپردازد.[۱۲]
از فصل سوم به بعد وارد بررسی شخصیت و شرح حال بانوان دانشمند شیعه میشود، فصل سوم جلد سوم به حرف الف بانوان شیعه میپردازد.
- جلد چهارم از حرف ب تا آخر ِحرف عین و جلد پنجم از حرف ف تا آخرِ الفبا را شامل میشود.
در فصل دوم جلد ۵ و جلد ششم به شرح حال مشاهیر بانوان امتهای گذشته مثل حوا، ساره همسر ابراهیم، آسیه همسر فرعون تا عصر قاجار چون پروین اعتصامی[۱۳] پرداخته است.[۱۴] مولف در مقدمه جلد ششم میگوید این جلد اختصاص به بانوان شیعه ندارد، بلکه هر بانویی که کمال، شهرت یا آثاری داشته است را معرفی کرده است.[۱۵] او سرانجام کتاب را با مناقبی از حضرت زهرا(س) به پایان میبرد.[۱۶]
منابع
مولف در نگارش این کتاب از منابع بسیاری استفاده کرده است؛ وی در مقدمه جلد اول به استفاده از به منابع ذیل اشاره دارد و علائم اختصاری هر کدام را بیان میکند:
- جلد عاشر بحار (چاپ قدیم)، با علامت اختصاری «ر»
- ناسخ التواریخ علامت اختصاری «نا»
- خصایص فاطمیه علامت اختصاری «یص»[۱۷]
مترجم علاوه بر منابع مذکور، در لابه لای مطالب هر جا که از منبع خاصی استفاده کرده است در درون متن به آن استناد میکند و در همانجا به ذکر منبع میپردازد.
روش
روش تنظیم این کتاب به صورت الفبایی است[۱۸] و هر جا که چند اسم مشابه بوده به ترتیب حرف اول نام، الفبایی مرتب شود. نظم جلدهای سوم تا پنجم که به احوال بانوان دانشمند شیعه اختصاص دارد، الفبایی و بر اساس نام کوچک افراد است که با کلمه بنت و سپس نام پدر از یکدیگر متمایز میشود.
مؤلف از بانوان دانشمندی که نام آنها را نمیدانسته با عنوان بانو و در ذیل حرف ب یاد کرده است.[۱۹] مولف در ابتدای هر جلد راجع به مطالب آن جلد توضیح مختصری داده، در انتهای هر جلد راجع به موضوع همان جلد و مطالب جلد بعدی نیز توضیح مختصری داده است.[۲۰]
وضعیت چاپ
به گفته آقا بزرگ، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، این کتاب را در سال ۱۳۶۹ق در ۵ جلد چاپ کرده است.[۲۱] نسخهای ۶ جلدی از این کتاب نیز موجود است که چاپ ۱۳۷۰ش دارالکتب الاسلامیه در شناسنامه ج۶ درج شده است.[۲۲] و خود مولف نیز به جلد ششم اشاره دارد.[۲۳]
پانویس
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۳۱۴.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۱، ص۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۳۱۴؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۱، ص۳.
- ↑ احمدی، گلشن ابرار، ۱۳۸۴ش، ج۵، ص۴۸۱.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۶.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۱، ص۳.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، درالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۳.
- ↑ نک: محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۱، ص۵، ج۲، ص۲.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۱، ص۴-۵.
- ↑ ریاحین الشریعه، ج۱، ص۵
- ↑ نک: محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۴، ص۲.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۱، ص۵.
- ↑ ریاحین الشریعه، درا لکتب الاسلامیه، ج۶، ص۲۹۴
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۱، ص۵، ج۶، ص۵.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۶، ص۵.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۶، ص۲۹۶.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۵.
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۳۱۴.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۴، ص۲.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۱، ص۵، ج۲، ص۲، ج۳، ص۲، ج۴، ص۲، ج۵، ص۲، صفحات نخست و پایانی تمامی مجلدات.
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۳۱۴.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، درالکتب الاسلامیه،ج۶، شناسنامه.
- ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ج۶، ص۵.
منابع
- محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه در ترجمه بانوان دانشمند شیعه، دارالکتب الاسلامیه، طهران.
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، دارالاضواء، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- احمدی، مهدی، گلشن ابرار، قم، نورالسجاد، ۱۳۸۴ش.